Rok bieżący został przez UNESCO ogłoszony rokiem Teodora Dostojewskiego, najpoczytniejszego beletrysty wszech czasów. I.
Wielu bardzo wybitnych ludzi – o czym będziemy mówili także w dalszym ciągu tego tekstu – uważało i uważa Teodora (Fiodora) Dostojewskiego (1821-1881) za jednego z największych pisarzy i myślicieli w dziejach ludzkości, a z pewnością za najwybitniejszego pisarza chrześcijańskiego. Ten genialny twórca pochodził z dawnej herbowej szlachty polskiej, mianowicie z podolskiej gałęzi rodu zacnych panów Dostojewskich herbu Radwan, która uległa częściowej rutenizacji dopiero w XVIII wieku na skutek przejścia na prawosławie.

Poważne publikacje z zakresu genealogii i heraldyki informują – chociaż dość skąpo – o tej rodzinie. Wojciech Wijuk Kojałowicz w swym „Kompendium” podaje: „Dostojewscy z Dostojewa w powiecie pińskim leżącego… Piotr Dostojewski, marszałek piński 1598… Andrzej, Stanisław, Bogumił, Jan, Alexander, Mikołaj Dostojewscy. Wspomina ich elekcya Jana Kazimierza w województwie Brzeskim”. Także i Kasper Niesiecki w „Herbarzu Polskim” (t. 3, s. 391-392) podaje, że Dostojewscy herbu Radwan znani byli w Wielkim Księstwie Litewskim. Wymienia Piotra Dostojewskiego, marszałka pińskiego z 1598 roku, komisarza królewskiego; innego Piotra z Dostojowa z 1632 r. itd., wszystkich z województwa brzeskiego. Podobnież Seweryn Uruski („Rodzina. Herbarz szlachty Polskiej”, t. 3, s. 233) donosi: „Dostojewski herbu Radwan... Rodzina polskiego pochodzenia w powiecie pińskim. Stefan dostał w nagrodę zasług zarząd Klasztoru Wniebowstąpienia w Mińsku 1587 r… Piotr, marszałek piński 1598 r., jego, jak sądzę, syn Piotr, sędzia grodzki piński 1632 r., ożeniony z Dorotą Gogolewską. Hieronim, podstarości owrucki 1604 r… Abraham, namiestnik piński 1668 r. Jan w 1697 r. z województwem sandomierskim podpisał elekcję. Jan i żona jego Krystyna Parul cytowani w aktach nowogródzkich 1681 r. Ludwik żonaty z Ludwiką Nerciuszówną 1769 r.”
Podobne dane zamieszcza w swym „Herbarzu Polskim” (t. 4, s. 391) Adam Boniecki, gdy donosi: „Dostojewscy herbu własnego, który przedstawia Radwana z tą odmiana, że w miejsce krzyża nad chorągwią pierścień kładą. W szczycie hełmu ręka zbrojna z mieczem. Nazwę swą wzięli od wsi Dostojewa, leżącej w powiecie pińskim. Stefan, ziemianin miński, otrzymał 1577 r. monastyr wozniesieński w Mińsku. Teodor, domownik ks. Kurbskiego 1572 r. Piotr, marszałek piński 1598 r. Piotr, sędzia grodzki piński 1627 r. Jarosz, podstarości owrucki 1604 r. Stefan wróciwszy z niewoli tureckiej 1624 r., zawiesił srebrne kajdany przed obrazem cudownym Matki Boskiej we Lwowie. Dawid i Jan, ziemianie nowogródzcy, podpisani 1647 r. na testamencie Jeleńskiego. Aleksander, Andrzej, Bogumił, Jan, Mikołaj i Stanisław pisali się z powiatem pińskim na elekcję Jana Kazimierza; Lew, z województwem brzeskim litewskim na obiór króla Michała, a Jan z województwem sandomierskim na elekcję Augusta II. Stanisław, żonaty z Helena Górską, odstąpił pewną sumę około 1715 r. Annie, żonie Teodora Hulewicza.” Dostojewskich uważał A. Boniecki za rodzinę rdzennie polską i nie umieścił jej w swym fundamentalnym dziele, poświęconym szlachcie litewsko-ruskiej (Patrz: A. Boniecki, „Poczet rodów w Wielkim Księstwie Litewskim w XV i XVI wieku”, Warszawa 1883 r.).
Także E. A. Kuropatnicki w „Zbiorze nazwisk domów z ich herbami w Koronie Polskiej i Wielkim Księstwie Litewskim” (1789) odnotowuje rodzinę panów Dostojewskich, pieczętujących się herbem Radwan. Książę Piotr Dołgorukow („Rossijskaja Rodosłownaja Kniga”, cz. I, s. 34, Petersburg) mówi o Dostojewskich jako o rodzinie znanej w Polsce i W. Ks. Litewskim jeszcze przed rokiem 1600, a więc należącej do starożytnej szlachty polskiej.
Herb Dostojewskich Janusz hr. Ostrowski klasyfikuje jako „Radwan IV”: „W polu czerwonym – na drzewcu poprzecznym – chorągiew złota kościelna o trzech połach z frędzlą i z obrączką złotą na wierzchu. Nad hełmem w koronie – ręka zbrojna z mieczem. Labry czerwone podbite złotem” („Księga herbowa rodów polskich”, t. 2, s. 300, Warszawa 1897). Wizerunek herbu pod numerem 2944 znajduje się na str. 502, tomu I tegoż wydania). Już te źródła drukowane obalają usilnie ongiś upowszechniane pomysły o rzekomo „rdzennie rosyjskim”, u ukraińskim, litewskim czy tatarskim pochodzeniu rodu Dostojewskich.

Co prawda „Ukraińska Zahalna Encyklopedia” z lat 30-tych XX wieku (Lwiw – Stanisławiw – Kołomija, Widannia kooperatiwa Ridna Szkiła) donosi: „Dostoewskij Fedir, ros. piśmennik, po bat’kowi Ukraineć” (t. 1, s. 1137). Ale jest to twierdzenie nieścisłe, wcale nie wszyscy mieszkańcy Ukrainy byli przecież Ukraińcami, jak nie wszyscy mieszkańcy Polski są Polakami. Istniała silna gałąź Dostojewskich na Podolu. Wielki pisarz pochodził z niej właśnie, stąd więc widocznie teza o jego ukraińskości. Bezpodstawne wydają się też być twierdzenia o tatarskim pochodzeniu tej rodziny, spopularyzowane szczególnie przez Wołuckiego. S. Dziadulewicz („Herbarz rodzin tatarskich w Polsce”, Wilno 1929), bardzo częstokroć tendencyjnie wpisujący nawet rdzenne rodziny polskie do pocztu tatarskich, nie omieszkałby wnieść do niego Dostojewskich. Nie uczynił tego jednak, gdyż nie miał żadnych po temu powodów, a książkę Wołuckiego z pewnością znał.
Z faktu zaś, że sami Dostojewscy, szczególnie siostra pisarza, uważali, że ich ród pochodził od Normanów, jest po prostu legendą rodzinną; chociaż z drugiej strony nie można wykluczyć, że szlachta polsko-litewska w pewnym stopniu mogła być pochodzenia skandynawskiego. Jednak ze źródeł archiwalnych dotychczas nie publikowanych jednoznacznie wynika, że była to rodzina słowiańska; katolicka, ale mająca też parę odgałęzień prawosławnych. Nic w tym dziwnego, zawsze, podobnie jak dziś, było wielu Polaków prawosławnych, jak też należących do innych wyznań chrześcijańskich lub ateistów. Nazwisko swe wzięli od miejscowości Dostojewo vel Dostojew, wzmiankowanej jeszcze w przywilejach Kazimierza Jagiellończyka przed rokiem 1447 („Russkaja Istoriczeskaja Biblioteka”, t. 15, s.182, Petersburg 1895).
„Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego” B. Chlebowskiego i W. Walewskiego (Warszawa 1881, t. 2, s. 132) informuje: „Dostojew, wieś w 2 okręgu policyjnym powiatu pińskiego, gmina Porzecze, o 4 mile od Pińska. Majątek niegdyś Strawińskich, Czapliców, dziś Ordy. Mieszkańców 245... Dostojewska Wólka, wieś i folwark w północno-zachodniej stronie powiatu pińskiego, w 1 okręgu policyjnym łokiszyńskim, dziedzictwo Koźlakowskich; obszar folwarku przeszło 300 m2.”
Jan Dworzecki-Bohdanowicz w rękopisie „Herbarza szlachty litewskiej” podaje: „Dostojewski herbu Radwan, nad chorągwią pierścień, a w hełmie ręka zbrojna z mieczem w prawo. 1598 Piotr, marszałek piński; 1619 Piotr, deputat piński na trybunał w lipcu 1620; Filon, deputat pińskiego powiatu na trybunał; Stefan, ziemianin powiatu mińskiego i jego żona Bohdana Łukomska prawem zastawnym puścili dwór w mieście Mińsku na ulicy Wielkiej Jurjewskiej. 1616 Stefana żona Raina Radzimińska przedała dom i plac w Mińsku na ulicy Jurjewskiej za 60 kop groszy litewskich stycznia 11 w ziemstwie mińskim. 1626 Benedykt, deputat piński na trybunał w lipcu 1634 r.; 1639 r. podczaszy piński i pisarz sądu marszałkowskiego litewskiego w kwietniu; 1635 w listopadzie przywilej temu na podczaszostwo pińskie z metryk litewskich.
1634 Mikołajowa i jej syn Jan byli wezwali podkomorzego na rozgraniczenie Dostojewa w pińskim powiecie. 1645 Dawida, dziedzica części tych dóbr, było w zastawie 5 proc. w ziemstwie pińskim stycznia 14 u Wołodkiewicza.
1641 banicja na Awrama z metryk litewskich.
1646 maja 23 dekret trybunału ze Lwem, jego Dostojew w pińskim.
1648 Andrzej, Jan, Stanisław, Mikołaj, Aleksander i Bogumił z powiatu pińskiego podpisali elekcję króla…
1656-62 r. przywilej na włók trzy w pińskim żołnierzowi z wojska litewskiego i drugi przywilej jur. sądu urodzonemu dobrze zasłużonemu.
1657-1668 królewski przywilej na skarbnikostwo pińskie Romanowi z metryk litewskich.
1683 Maryanna za Janem Kazimierzem Michałowskim.
1702 stycznia 20 proces w grodzie nowogródzkim Joanny, byłej za Franciszkiem Hatowskim, Samuelowej Godebskiej, strażniczki pińskiej” (Centralne Państwowe Archiwum Historyczne Litwy w Wilnie, f. 391, z. 9, nr 2782, s. 4).

* * *